Poslovni model definiše način na koji organizacija stvara vrednost svojim čitaocima, poslovnim partnerima, zajednici ali i sebi. Važan je jer obezbeđuje troškove rada medija. Ako sadržaj kreirate sa profesionalnim urednicima i novinarima, redovno ili periodično ga objavljujete, to znači da ste vi već u medijskom poslovanju. Naredni korak je pokretanje odživog modela finansiranja, odnosno odabir odgovarajućeg poslovnog modela koji je posebno prilagođen za vas.
Nezavisno društvo novinara Vojvodine (NDNV) se aktivno bavi proučavanjem i testiranjem različitih medijskih biznis modela, pre svega iz oblasti online fundraisinga, u okviru kojeg za medije izdvajamo:
- Donacijski (engl. donations) model je najjednostavniji model koji podrazumeva da je pristup svim sadržajima potpuno slobodan i besplatan, a da su čitaoci pozvani da doniraju – bilo jednokratno ili redovno (mesečno ili godišnje). Čitaoci zauzvrat ne dobijaju nikakvu novu pogodnost. Najpoznatiji primer donacijskog modela globalno su razvili Guardian i Wikimedia.
- Članski (engl. membership) model je najpopularniji model online fundraising-a za medije. Podrazumeva da se čitaoci učlane u klub ili zajednicu, a da zauzvrat dobiju neku nagradu ili pogodnost. Kod članskog modela, uplate su najčešće ponavljajuće (mesečne, kvartalne ili godišnje), a na taj način se gradi dugoročni odnos između medija i čitalaca. U Srbiji članski model koriste dnevni list Danas („Klub čitalaca“), istraživački portal KRIK, a globalno je vrlo uspešan i Slate.
- Pretplatni (engl. subscription) model podrazumeva uvođenje ograničenog pristupa sadržaju, odnosno naplatu pristupa sadržaju putem takozvanog paywall-a. Postoje dve vrste: hardwall (čitalac mora unapred da se pretplati da bi imao pristup sadržaju) i softwall (besplatan pristup ograničenom broju članaka u određenom vremenskom periodu, čime se čitaocima daje uvid u teme i kvalitet sadržaja, nakon čega se opredeljuju da li da se pretplate). Primer za hardwall vrstu u Srbiji je NIN, a globalno The Times, dok softwall u Srbiji koristi Vreme, a globalno The Economist.
- Model zasnovan na grupnom finansiranju (engl. crowdfunding) podrazumeva vremenski ograničene kampanje, sa konkretnim ciljem ili projektom. Kampanje se sprovode na specijalizovanim platformama, bilo da su Srbiji (donations.ndnv.org i Donacije.rs) ili globalno (Indiegogo, Kickstarter). Za potrebe crowdfunding kampanje NDNV je razvio crowdfunding sistem sa elementima donacijskog modela, gde je sav sadržaj internetskih portala besplatno dostupan.
*Paketi koje NDNV nudi:
- Izgradnja zajednice;
- Mojo – mobilno novinarstvo;
- Social media akcelerator za medije;
- Konsultacije i radionice u vezi sa odabirom poslovnog modela;
- Izrada akcionih planova za izgradnju zajednice, poslovnih modela i vođenje kampanje;
- Mentorski rad prilagođen potrebama klijentima;
- Edukacije iz oblasti osnovnog novinarstva i proizvodnje multimedijalnih sadržaja;
- Izrada knjige standarda za medijske sadržaje;
- Administrativna podrška.
*Svi navedeni paketi se prilagođavaju potrebama i upitu klijenta.
Primeri iz prakse
Nezavisno društvo novinara Vojvodine je tokom proteklih godina realizovalo nekoliko uspešnih crowdfunding kampanja za medije čiji smo izdavač Autonomija i VOICE. Pored kampanja za sopstvene medije NDNV je sproveo i nekoliko uspešnih crowdfund kampanja za partnerske medije.
Svoje iskustvo o integraciji onlajn sistema NDNV je predstavio u publikaciji “Uputstvo za integraciju onlajn sistema za doniranje medija”.
Da različite vrste kampanja zahtevaju fokusiran i posebno prilagođen akcioni plan za svaki pojedinačan slučaj, možemo da vidimo u narednim primerima materijala koji su korišćeni u nekoliko kampanja.
Autonomija (I kampanja):
Prvu donacijsku ad hoc kampanju NDNV je realizovao je 2017. godine za prikupljanje sredstava za plaćanje kazne na osnovu presude Apelacionog suda u Beogradu. Tada je zahvaljujući prilozima čitalaca i prijatelja iz zemlje i inostranstva za samo pet radnih dana sakupljen celokupan iznos podtreban da s eplati kazna sa svim pratećim troškovima.
(II kampanja) sa novim sistemom racuring modela:
Portali Autonomija na srpskom i mađarskom jeziku, Vojvođanski istraživačko-analitički centar (VOICE) i njihove redakcije lansirali su 2019. godine nova rešenja na svojim sajtovima, a sa njima i novu fazu svog rada. Svaki čitalac može da podrži rad portala čiji je izdavač Nezavisno društvo novinara Vojvodine (NDNV), i time podrži slobodno i samostalno novinarstvo.
Magločistač kampanja:
Ad hoc kampanja portala Magločistač iz Subotice pod nazivom „Da tražimo odgovore zajedno-Podrži Magločistač“ nastala je cilju skupljanja donacija za redizajniranje sajta. Na osnovu procene IT stručnjaka, cilj kampanje je bio da se prikupi 500 dolara. Prikupljeno je skoro duplo više od predviđenog budžeta, 117.360 dinara. Kampanja je trajala od 20. do 31. jula 2020. godine.
Početak kampanje pokazivao je skepticizam kod učesnika, ali se radom i trudom pokazalo da je ovakva kampanja može biti i više nego uspešna, ukoliko imate zajednicu koja podržava portal i uviđa rad u interesu građana, posebno na lokalnom nivou.
Tokom dvogodišnjeg perioda izgradnje i testiranja donacijskog sistema i biznis modela, istaknuti partneri NDNV-a u celom procesu su bili IREX (International Research & Exchanges Board) i USAID (Američka agencija za međunarodni razvoj).
Rezultat ove saradnje je projekat “IJAVs’ Online Hub and support for sustainability and business development of local media in Serbia” koji je Nezavisno društvo novinara Vojvodine realizovalo u okviru USAID programa Strengthening Media Systems (SMS).
Njegov opšti cilj bio je poboljšanje kapaciteta lokalnih medija za vođenje održivog poslovanja kroz kurseve obuke, tehničku podršku i mentorstvo. Specifični ciljevi su bili osnaživanje predstavnika lokalnih medija sa znanjem i veštinama važnim za vođenje održivog poslovanja, kao i uspostavljanje i razvoj Online Hub-a kao posebne usluge koja će u budućnosti pružiti obuke, tehničku podršku i mentorstvo.
Predstavljamo pet studija slučaja koje govore o zajedničkom radu na podizanju kapaciteta pet lokalnih medija iz Vojvodine, koji su bili uključeni u pomenuti projekat.
Magločistač – studija slučaja
Portal “Magločistač” (www.maglocistac.rs) je medij civilnog društva koje je februara 2015. godine osnovalo Udruženje građana “Centar građanskih vrednosti” iz Subotice. Portal je od samog početka upisan najpre u Registar javnih glasila, a potom i u Registar medija pod brojem IN000240. Od 2017. godine član je Asocijacije onlajn medija (AOM). Na portalu svakodnevno, na volonterskoj osnovi, rade dve novinarke, a primarni izvor finansiranja su sopstvena sredstva i projektne aktivnosti u medijskoj sferi. Što se tiče uređivačke politike, ovaj portal objavljuje aktuelne informacije na dnevnom nivou (oko pet tekstova ili drugih informacija dnevno), a prate lokalne teme vezane za Suboticu i okolinu, vesti i dešavanja u civilnom sektoru, rad nezavisnih institucija i državnih organa, stanje u medijskoj sferi, ljudska prava i slično.
Agrosmart – studija slučaja
AGROSMART (agrosmart.net) je informativno-edukativni portal, registrovan u Registru medija Republike Srbije (registarski broj: IN000302). Osnovan je 2015. godine u Novom Sadu, a izdavač je Info centar za ruralni razvoj Agrosmart. Portal se bavi temama iz oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja s posebnim osvrtom na pretpristupne EU fondove dostupne našim poljoprivrednicima, firmama u sferi agrobiznisa i stanovnicima ruralnih područja. Veliki deo sadržaja nastaje na teritoriji Vojvodine, pokrajine koja je jedan od najznačajnihih poljoprivrednih područja u Srbiji.
Storyteller – studija slučaja
Storyteller koji je osnovan 2017. god, a u Registar medija upisan 2018. god, je regionalni portal koji informiše i inspiriše na slovačkom i srpskom jeziku. Ova medijska onlajn platforma neguje profesionalne novinarske standarde i etičke norme, a predstavlja spoj medija zajednice, multimedijalnog novinarskog pristupa i preduzetničkog novinarstva. Portal i celokupna zamisao ima za cilj da unese inovacije u novinarstvo u Srbiji, pogotovo na slovačkom jeziku. U svojim novinarskim i medijskim sadržajima Storyteller promoviše demokratizaciju društva, manjinska prava i toleranciju, a sve to kroz kritičko promatranje društveno-političkih i kulturnih pojava.
Pančevo Si Ti – studija slučaja
Ne može se reći da je sajt Pančevo Si Ti (https://www.pancevo.city/) nastao slučajno, ali se sasvim izvesno može tvrditi da je nastao sticajem (srećnih) okolnosti. U godini osnivanja portala, prva generacija Omladinske škole novinarstva „Omnibus” (Omnibus je udruženje građana za opštu kulturu i slobodno informisanje registrovano u Pančevu) završavala je obuku o osnovnim zanatskim i etičkim pravilima profesionalnog žurnalizma. Obučeni novinari trebalo je da počnu svoju karijeru u produkciji Omladinskog internet radija „Omnibus”, ali je usled raznih subjektivnih i objektivnih okolnosti, njegovo pokretanje odloženo.
Fabrika kreativnosti – studija slučaja
Fabrika kreativnosti osnovna je kao udruženje građana 2019. godine. U Registar medija upisana je u oktobru 2020. godine. Fabrika kreativnosti je multimedijalna medijska platfomra koja za sada izveštava na srpskom jeziku, iako je sam medij registrovan na tri jezika: srpskom, rusinskom i engleskom. Fabrika kreativnosti obrađuje teme od javnog značaja, a kroz uređivačku politiku neguje objektivno i profesionalno novinarstvo sa ciljem da svoje mesto na tržištu pronađe kroz kreativne medijske sadržaje. Veliki deo njihove zanimljive produkcije baziran je na audio formama, odnosno podkastima.